Antoni KURZAWA (1842 – 1898), WAWEL I WISŁA, 1878/2015

Antoni Kurzawa był synem Franciszki Kurzawy (w metryce zapisanej jako Kurzawianka) oraz, według dokumentów Szkoły Sztuk Pięknych w Wiedniu, pasterza. Możliwość kształcenia w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie zawdzięczał Mieczysławowi Weryha-Darowskiemu.

W latach 1863–1869 studiował rzeźbę w pracowni Henryka Kossowskiego oraz rysunek pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza. W latach 1867–1868 kontynuował naukę w Wiedniu, a następnie krótko przebywał we Lwowie, gdzie wykonał co najmniej cztery pomniki nagrobne na cmentarz Łyczakowski. W 1874 roku został ponownie zapisany do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, jednak 14 grudnia usunięto go za obrazę profesora Kossowskiego. W latach 1876–1877 uzupełniał studia w Paryżu.

Jego rzeźby wyróżniały się ekspresją i dynamizmem. Tworzył posągi religijne o naturalistycznej formie, takie jak Chrystus i Magdalena (1864), Walka Samsona z lwem (1865) czy Pocałunek Judasza (1867). W jego dorobku znajdują się także popiersia portretowe, kompozycje figuralne oraz dzieła o tematyce mitologicznej i symbolicznej, m.in. Wawel i Wisła (1878), Geniusz zrywający pęta (1874) oraz prace rodzajowe, takie jak Oberek, Mazur, Polonez czy Siewca (1896). Był również autorem niewykorzystanego projektu pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie.

Jednym z jego najważniejszych dzieł była grupa rzeźbiarska Mickiewicz budzący geniusza poezji, której pierwowzór powstał w 1889 roku. Pracę zgłosił na konkurs Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, jednak jury przyznało mu jedynie III miejsce, nie przyznając pierwszej nagrody. Rozczarowany wynikiem, Kurzawa w styczniu 1890 roku w akcie desperacji wtargnął na wystawę i zniszczył własną rzeźbę.

Stał się symbolem tragicznych losów niedocenionych artystów. Schorowany i osłabiony, 12 czerwca 1897 roku, dzięki staraniom przyjaciół, trafił do przytułku dla ubogich – Zakładu im. Helclów w Krakowie, gdzie pół roku później zmarł. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim (kwatera N, rząd wschodni), a na jego grobie, z inicjatywy Leona Wyczółkowskiego, stanęła jego własna rzeźba Geniusz zrywający pęta, wykuta w piaskowcu.

Historia życia Kurzawy stała się inspiracją dla literatury Młodej Polski. Jego losy przywołuje nowela Henryka Sienkiewicza Lux in tenebris lucet, a jego twórczość wywarła wpływ na takich artystów jak Stanisław Wyspiański czy Maria Konopnicka.